Educan: Κέντρο εκπαίδευσης για σκύλους, ανθρώπους και άλλα είδη, στη Μαδρίτη

Στις 3 Νοεμβρίου 1957, μια αδέσποτη ημίαιμη από τους δρόμους της Μόσχας, υπήρξε ο πρώτος ζωντανός οργανισμός που τέθηκε σε τροχιά γύρω από τη Γη. Η Λάικα, η πρωτοπόρος κοσμοναύτης, αν και θυσιάστηκε, μάλλον άσκοπα, ως προς το επιστημονικό αντίκρισμα του εσπευσμένου ταξιδιού της, στον βωμό του ανταγωνισμού των δύο διαστημικών υπερδυνάμεων της εποχής, μπορεί, σήμερα, να δοξαστεί ξανά ως το υποκείμενο-σύμβολο μιας νέας εποχής, αυτής του ανθρωπόκαινου.

“Όχι! Είμαστε στην Ανθρωπόκαινο εποχή.“

Eugene F. Stoermer

Ισορροπημένες χρήσεις

Με σημείο μηδέν το περίφημο Trinity Experiment στο αμερικανικό πεδίο πυρηνικών δοκιμών, γεωλόγοι, βιολόγοι και άλλοι ειδικοί, τοποθετούν χρονικά και χωρικά, το ορόσημο της νέας αυτής γεωλογικής περιόδου, με χαρακτηριστικό της την κυρίαρχη συμμετοχή της ανθρώπινης δραστηριότητας στη διαμόρφωση της γεωλογικής και οικοσυστημικής ιδιαιτερότητας του πλανήτη, στις 16 Ιουλίου 1945 στο Νέο Μεξικό. Η ατομική βόμβα αποτελεί, το σημείο χωρίς επιστροφή, με δεδομένη τη δυνατότητα του ανθρώπου ακόμα και να αφανίσει, σε λίγα δευτερόλεπτα, το σύνολο του, κατά Buckminster Fuller, “Spaceship Earth“.

Αρκετές δεκαετίες μετά, η Eva και ο Carlos, δύο βελγικά σκυλιά Malinois, ο κούκος Harris, πέντε οικογένειες γλαρονιών και έξι γερακιών, είκοσι σπουργίτια, ζουν και μαθαίνουν συντροφικά σε ένα νέο κτίριο, τριάντα χιλιόμετρα δυτικά της Μαδρίτης. Τοποθετημένο ανάμεσα σε χωράφια, σε ένα αγροτικό περιβάλλον που μεταμορφώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες από την αστική ανάπτυξη και την εντατική γεωργία, η αρχιτεκτονική της Σχολής Educan συγκροτεί ένα ολοκληρωμένο πείραμα ανάκτησης των συνθηκών του τοπικού οικοσυστήματος και ανάσχεσης των αρνητικών επιπτώσεων της ανθρώπινης λειτουργίας.

Η αρχιτεκτονική του Educan είναι ένας σχεδιασμός για πολλαπλά, πέραν του ανθρώπου, είδη “χρηστών“. Την ίδια στιγμή που στις δύο κύριες αίθουσες διδασκαλίας σκύλοι και εκπαιδευτές εξασκούνται σε αθλήματα επιδεξιότητας, συγχρονισμού και ακρίβειας, όπως το Schutzhund, τα πουλιά μαζεύονται στην πρόσοψη-φωλιά, απολαμβάνοντας τη θέα και τον προσανατολισμό, προνόμια που δεν αφήνουν ποτέ αδιάφορα τα ζώα και, ιδιαίτερα, τα πτηνά. Τα μικρά αρπακτικά τρέφονται με τρωκτικά, συμβάλλοντας στην οικολογική ισορροπία των γειτονικών αγρών.

Τα μικρότερα είδη και οι νυχτερίδες -που κατοικούν επίσης στα γράμματα της επιγραφής της νότιας πρόσοψης- τρέφονται με έντομα, όπως τα κουνούπια, που μπορούν να μεταφέρουν ορισμένες ασθένειες των σκύλων, ενώ επίσης συμμετέχουν στους κύκλους επικονίασης των λουλουδιών και των φυτών της περιοχής. Τα σπουργίτια έκαναν μια αυτοσχέδια εμφάνιση σε αυτό το αυτορρυθμιζόμενο οικοσύστημα, εποικίζοντας απρόσκλητα τις κυκλικές οπές των άκρων των containers της κατασκευής.

Αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες

Οι μη-άνθρωποι (όχι το αντίθετο του ανθρώπου, αλλά, απλά και γενικά, όσα είδη βρίσκονται πέραν του ανθρώπου) βρίσκονται στο επίκεντρο του σχεδιασμού. Έχει σημάνει μια τρίτη αρχιτεκτονική επανάσταση μετά τον θεοκεντρισμό της αρχαίας και μεσαιωνικής περιόδου και τον ανθρωποκεντρισμό της Αναγέννησης και της νεωτερικότητας; Η φόρμα, αμήχανο αλλά πρωταρχικό κριτήριο αναγνώρισης της αρχιτεκτονικής ταυτότητας ενός νέου έργου, δεν δίνει την απάντηση. Δεν διαφέρει απαραίτητα, το Educan, από μια αγροτική αποθήκη (καλού, έστω, design) ή μια συνήθη παραγωγική υποδομή για ανθρώπους και μηχανές. Τυπολογικά και λειτουργικά, οι διαφορές αυτής της νέας αρχιτεκτονικής είναι διακριτές. Παρόλα αυτά, το κρίσιμο βρίσκεται στην κλίμακα των ίδιων των ζώων, σε αυτό που, συνήθως, αποκαλείται “λεπτομέρεια“. Τα δάπεδα, που συνήθως σχεδιάζονται για τους ανθρώπους και τα παπούτσια τους, είναι προσαρμοσμένα στα μαξιλαράκια και τις αρθρώσεις των ποδιών των σκύλων: οι αίθουσες εκπαίδευσης χρησιμοποιούν αποσπώμενα ρολά συνθετικού χλοοτάπητα με βάση το PTE, εγκεκριμένου για την εκπαίδευση σκύλων, ενώ οι αίθουσες θεωρίας έχουν επιστρωθεί με ημι-γυαλισμένο, εμφανές, αδρανές σκυρόδεμα από ποταμίσια βότσαλα

Το μέσο ύψος οπτικής αντίληψης και σύνταξης του αρχιτεκτονικού χώρου από τον δυνητικό επισκέπτη-παρατηρητή πέφτει, από το τυπικό 1,60 μέτρο (το ύψος των ματιών του μέσου όρθιου ανθρώπου), σε μόλις μισό μέτρο. Τα εσωτερικά ανοίγματα υψώνονται σε ύψος μεγαλύτερο του ενός μέτρου για να αποφεύγεται ο περισπασμός των εκπαιδευόμενων σκύλων. Περσίδες σκιάζουν τα ανοίγματα στη νότια όψη, αφήνοντας αρκετό χώρο για την κυκλοφορία, από κάτω, των σκύλων προς τον εξωτερικό χώρο. Εκεί, το νερό της βροχής συλλέγεται από την οροφή σε μεγάλες γούρνες για σκύλους και πουλιά. Ο προφορικός λόγος μετατρέπεται σε γάβγισμα και οι εσωτερικές επιφάνειες είναι επενδυμένες με ηχοαπορροφητική αφρώδη κυψελοειδή μόνωση, ελαχιστοποιώντας τους θορύβους και την αντήχηση.

Βιώσιμα υλικά

Το κτίριο χρησιμοποιεί ένα ευρύ φάσμα υλικών και οικοδομικών πρακτικών, συμβατικών και ψηφιακών, συνδυάζοντας διαφορετικές τεχνικές, επιστημονικές γνώσεις και συστήματα παραγωγής μέσα από το πρίσμα μιας ολιστικής προσέγγισης που συσχετίζει το κτίριο (από τη στιγμή της παραγωγής των στοιχείων του μέχρι την τελική του απομάκρυνση από το σημείο εγκατάστασης) με το φυσικό περιβάλλον της περιοχής και τις γειτονικές ανθρώπινες δραστηριότητες. Μια σειρά από καινοτομίες συνοψίζονται, ενδεικτικά, στις ακόλουθες επιλογές και εφαρμογές. Τα χρησιμοποιούμενα υλικά είναι ανακυκλωμένα ή πλήρως ανακυκλώσιμα με ειδική μέριμνα για την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων, κατά την παραγωγή τους αλλά και κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής και απόρριψής τους.

Η θερμοχωρητικότητα της μάζας του επιτόπου σκυροδετημένου beton συνεισφέρει σημαντικά στην ενεργειακή απόδοση και συμπεριφορά της κατασκευής, ενώ τα κυματιστά φύλλα του ξυλότυπου προκύπτουν από την ανάκτηση υπολειμμάτων από την παραγωγή των ζευκτών. Η βελτιστοποίηση και τυποποίηση των βιομηχανικών φύλλων λαμαρίνας και η ακριβέστατη κοπή και συνδεσμολογία της κολλητής ξυλείας στο CNC, μαζί με την επανάχρηση εμπορευματοκιβωτίων HC 40, τη χειροποίητη σιδηροκατασκευή με εξατομικευμένες (custom) συνδέσεις, υπακούν σε μια οικονομία διαχείρισης του ελάχιστου με στόχο το μέγιστο.

Custom κατασκευές

Σε μια ανάλογα λεπτά υπολογισμένη ισορροπία, έχουν σχεδιαστεί, παραγγελθεί και συναρμολογηθεί μοναδικά στοιχεία όπως τα πόδια των προβλεπόμενων επίπλων, τα φωτιστικά και οι μεγάλες συρόμενες πόρτες, καθώς και τα χειροκίνητα βιοκλιματικά στοιχεία όπως τα διάτρητα παντζούρια, τα ρολά και άλλα. Από το βάρος των θεμελίων και των τοίχων από οπλισμένο σκυρόδεμα, μέχρι την ελαφράδα των στοιχείων ξηράς δόμησης, κάθε τι, πέραν της επίπτωσής του στην τεκτονική επάρκεια και φυσιογνωμία της κατασκευής, νοηματοδοτείται με άξονα, αφενός τη συμπεριφορά και την αντίληψη των μη-ανθρώπων, αφετέρου από την περιβαλλοντική τους βιωσιμότητα.

Το Educan είναι η έμπρακτη απόδειξη μιας νέας αρχιτεκτονικής που απαντά στα αιτήματα του ανθρωπόκαινου. Τα βασικά συστατικά της αρχιτεκτονικής (των ανθρώπων για τους ανθρώπους) αναδιατυπώνονται στη βάση μιας νέας μεθόδου με καθολικό χαρακτήρα και κίνητρο έναν ολότελα πρωτοποριακό σκοπό∙ τη ζωή στη Γη πέραν του δικού μας είδους.