Σύγχρονη αρχιτεκτονική και ανακύκλωση υλικών
Τους τελευταίους δύο μήνες εγκαινιάστηκαν μεγάλες διεθνείς εκθέσεις αρχιτεκτονικής, αναδεικνύοντας νέα αρχιτεκτονικά έργα αλλά και σύγχρονες τάσεις σε σχέση με κρίσιμα σχεδιαστικά θέματα. Σε όλες σχεδόν τις εκθέσεις και την σχετική αρθρογραφία διατυπώνονται προτάσεις αντιμετώπισης περιβαλλοντικών ζητημάτων μέσω του σχεδιασμού. Δεν είναι τυχαίο ότι στην Μπιενάλε της Βενετίας, το βραβείο του Χρυσού Λέοντα για το καλύτερο εθνικό περίπτερο δόθηκε φέτος στο Μπαχρέιν και τους Diller Scofidio + Renfro, για την πρότασή τους να σχεδιάσουν έναν χώρο όπου το νερό της λιμνοθάλασσας καθαρίζεται για να χρησιμοποιηθεί στον καφέ των επισκεπτών της έκθεσης! Το “οικολογικό” μήνυμα που εκπέμπει μια τέτοια επιλογή είναι ίσως σημαντικότερο από την αρχιτεκτονική ποιότητα της πρότασης. Αναμφίβολα η διεθνής αρχιτεκτονική κοινότητα έχει λάβει εδώ και κάποια χρόνια το μήνυμα: δεν μπορούμε να συνεχίζουμε να σχεδιάζουμε και να κτίζουμε όπως λίγες δεκαετίες πριν. Στην κατεύθυνση αυτή υιοθετείται από διάφορα αρχιτεκτονικά γραφεία ανά τον κόσμο τόσο η πρακτική της επανάχρησης υλικών, όσο και η μεγιστοποίηση χρήσης απολύτως ανακυκλώσιμων, με ιδιαίτερα ενδιαφέροντα αποτελέσματα. Ενδεικτικά παραδείγματα από τις πρόσφατες διεθνείς εκθέσεις, το γερμανικό περίπτερο των LAVA Architects στην Expo 2025 της Οσάκα, αφιερωμένο στην ελαχιστοποίηση κατανάλωσης πόρων και τη σημασία της κυκλικής οικονομίας, καθώς και η συμμετοχή των MVRDV στην Bangkok Design Week με ένα εντυπωσιακό έγχρωμο “χαλί” υποδοχής εκδηλώσεων σε δημοσίους χώρους από απολύτως ανακυκλώσιμο σύνθετο υλικό.
Η αντοχή στον χρόνο και η δυνατότητα επανάχρησης που παρέχουν υλικά όπως τα φυσικά πετρώματα αποτελεί και σήμερα κίνητρο αξιοποίησής τους στην κατασκευή, όπως αναδείχθηκε στην πρόσφατη ιδιαίτερα επιτυχημένη εκδήλωση των αρχιτεκτονικών εκδόσεων ek, Material Matters Vol 6: Marble and Stone. Η χρήση τους δεν είναι ασύμβατη με τις αρχές της αειφορίας, υπό την προϋπόθεση ότι εφαρμόζονται πρακτικές βιώσιμης (μη εντατικής) εξόρυξης και ότι επιλέγονται για τα εκάστοτε έργα τοπικής προέλευσης πετρώματα. Η λογική της επανάχρησης των υλικών κατεδαφίσεων αποτέλεσε πάγια τακτική σε πολλά μέρη του κόσμου ανά τους αιώνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα ενσωματωμένα spolia κατασκευών της αρχαιότητας που διακρίνονται μέχρι σήμερα σε μεσαιωνικά κτίσματα και ναούς, ενώ πιο πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το περίφημο έργο δαπεδοστρώσεων του Δημήτρη Πικιώνη στον λόφο του Φιλοπάππου, που περιλαμβάνει θραύσματα από τα κατεδαφιστέα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας. Ωστόσο, η ευρύτερη υιοθέτηση μιας τέτοιας πρακτικής θα απαιτούσε οργάνωση ως προς την συλλογή, τον καθαρισμό και κυρίως την αποθήκευση των όποιων κατεδαφιστέων υλικών προκειμένου να επαναχρησιμοποιηθούν, αλλά και ικανούς τεχνίτες για να τα αξιοποιήσουν. Και έχει ενδιαφέρον ότι για περίπου δυο αιώνες (κατά την περίοδο Edo, τον 17ο με 19ο αι. μ.Χ.) η διαχείριση ανακύκλωσης υλικών λειτούργησε αποτελεσματικά και εκτενώς όταν απαιτήθηκε λόγω συνθηκών, σε μια χώρα με ισχυρή διοικητική οργάνωση όπως η Ιαπωνία. Γιατί όχι και σήμερα, που η ανάγκη εξοικονόμησης πόρων είναι πιο επιτακτική από ποτέ; Η αρχιτεκτονική κοινότητα είναι έτοιμη να ανταποκριθεί.
Αριάδνη Βοζάνη
