Βραβείο Pritzker: Μια ανδρική υπόθεση
Το βραβείο Pritzker αποτελεί την υψίστη, παγκοσμίως, ετήσια αρχιτεκτονική διάκριση και συχνά αναφέρεται ως «το Nobel της Αρχιτεκτονικής». Φέτος, το βραβείο δόθηκε στον Riken Yamamoto, τον όγδοο αρχιτέκτονα από την Ιαπωνία που κερδίζει τον τίτλο στη διάρκεια των σαραπέντε ετών της ιστορίας του θεσμού. Σύμφωνα με τον οργανισμό της βράβευσης, κάθε χρόνο το βραβείο απονέμεται σε έναν εν ζωή αρχιτέκτονα, το υλοποιημένο έργο του οποίου καταδεικνύει όραμα, ταλέντο και αφοσίωση, έχοντας συνεισφέρει με συνέπεια μέσω της αρχιτεκτονικής στην ανθρωπότητα και το δομημένο περιβάλλον.
Έχει ενδιαφέρον ότι ο φετινός πρόεδρος της κριτικής επιτροπής, Alejandro Aravena, αναφέρει ως κεντρικής σημασίας στο αρχιτεκτονικό έργο του Yamamoto την πρόθεσή του να δημιουργεί συνθήκες ανθρώπινης επαφής και επικοινωνίας στις σύγχρονες πόλεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα πρώιμο έργο του αρχιτέκτονα, η προσωπική του κατοικία Gazebo στη Yokohama (1986) όπου οι ημιυπαίθριοι χώροι οργανώνονται με πρόθεση να εξυπηρετούν την επικοινωνία με τους γείτονές του στα διαφορετικά επίπεδα-ορόφους. Σε αντίθεση με τη συνήθη απαίτηση ιδιωτικότητας στις κατοικίες, οι ημιυπαίθριοι αυτοί ανοίγονται στις γειτονικές ταράτσες και μπαλκόνια, προσκαλώντας μεταξύ των κατοίκων την επικοινωνία που έχει χαθεί στο επίπεδο του εδάφους της πόλης.
Το έργο του Yamamoto στα πενήντα χρόνια της σταδιοδρομίας του περιλαμβάνει δημόσια και ιδιωτικά κτίρια κάθε κατηγορίας και τυπολογίας, όπως κτίρια εκπαίδευσης, μουσεία, βιβλιοθήκες αλλά και οικιστικά σύνολα και κατοικίες. Στα περισσότερα από αυτά εκδηλώνεται τόσο μέσω της χωρικής οργάνωσης όσο και μέσω της επεξεργασίας των όψεων η ανάγκη επαφής και διάδρασης με το ευρύτερο αστικό ή τοπιακό περιβάλλον καθώς και η υποστήριξη της ανθρώπινης επικοινωνίας όλων των ηλικιακων και κοινωνικών ομάδων. Αν το πιο σημαντικό γνώρισμα του έργου του είναι η «διαφάνεια» και το «άνοιγμα στην κοινότητα» όπως πολλά διεθνή άρθρα διαπιστώνουν, τότε η φετινή απονομή έχει και συμβολικό χαρακτήρα.
Αξιοσημείωτο γεγονός παραμένει, όμως, ότι μόλις τέσσερις είναι οι γυναίκες που έχουν αποσπάσει το βραβείο έως σήμερα: Πρώτη η Zaha Hadid το 2004, σχεδόν δύο δεκαετίες αργότερα οι Grafton Architects (Yvonne Farrell και Shelley McNamara) το 2020, ενώ το 2021 η Anne Lacaton, των Lacaton-Vassal, τιμήθηκε όχι αυτόνομα αλλά σε συνεργασία με τον άνδρα συνάδελφό της.
Είναι, αλήθεια, τόσο περιορισμένος διεθνώς ο αριθμός των αντάξιων του βραβείου γυναικών αρχιτεκτόνων; Αν είναι έτσι, τι μπορεί αυτό να σημαίνει ως προς τις δυσκολίες παραγωγής αναγνωρισμένου έργου από το γυναίκειο φύλο, που σε καμία περίπτωση δεν υπολείπεται σε «όραμα, ταλέντο και αφοσίωση»;
Σε πρόσφατο άρθρο του ψηφιακού αρχιτεκτονικού περιοδικού Dezeen αναφέρεται ως γεγονός ότι, ακόμη και σήμερα, στα μεγάλα και σημαντικά έργα παγκοσμίως κυριαρχούν άνδρες αρχιτέκτονες. Ωστόσο η καλή αρχιτεκτονική δεν είναι μόνο στα μεγάλα και σημαντικά έργα που προσκαλούν τα φώτα της δημοσιότητας.
Αριάδνη Βοζάνη
