ek magazine 303 | Δεκέμβριος 2025

Η κριτική της αρχιτεκτονικής

Σε ένα από τα πιο δημοφιλή παραμύθια του Hans Christian Andersen, “Τα καινούργια ρούχα του βασιλιά”, θα χρειαστεί ένα παιδί για να ακουστεί δημόσια αυτό που όλοι βλέπουν αλλά δεν τολμούνε να πουν: ο βασιλιάς είναι γυμνός. Τα “υπέροχα” και “τόσο ανάλαφρα σαν ιστός αράχνης” ρούχα του που όλοι θαυμάζουν, είναι ανύπαρκτα. Και το πλήθος, από τον φόβο να θεωρηθεί “εκτός μόδας” ή μειωμένης αισθητικής αντίληψης, θαυμάζει την… απουσία τους. Στην εποχή που ο καταιγισμός ψηφιακών, κυρίως, δημοσιεύσεων άνισων κι ετεροκλήτων αρχιτεκτονικών έργων είναι συνεχής, δεν μένει χρόνος για να διακριθεί η “ήρα από το στάρι”. Χρόνος για να γίνει αντιληπτό αν στις εικόνες παρόμοιων συχνά έργων που μας κατακλύζουν, διακρίνουμε την τέχνη της αρχιτεκτονικής ή την απουσία της. Την ίδια στιγμή, η διατύπωση ενός δόκιμου κριτικού λόγου για την αρχιτεκτονική, που προϋποθέτει μέθοδο και γνώση, μακριά από ιδεοληψίες ή ιδιοτελή κάποτε εμπάθεια, σπανίζει, ή και απουσιάζει εντελώς.
Είναι γεγονός ότι η αρχιτεκτονική κριτική αποτελεί διακριτή κατηγορία, καθώς το αντικείμενό της, σε αντίθεση με άλλες τέχνες, δεν είναι αποτέλεσμα μόνο του ταλέντου και των ικανοτήτων του δημιουργού της, αλλά καθορίζεται από πολυάριθμους παράγοντες: από τις απαιτήσεις και την οικονομική δυνατότητα του αναθέτοντα, έως το θεσμικό πλαίσιο που ορίζει τους κανόνες υλοποίησής της. Χωρίς να παραγνωρίζονται τα παραπάνω, η γόνιμη κριτική, υπερβαίνοντας “-ισμούς” και “μόδες”, συμβάλλει στην ανάδειξη της σημασίας και των επιπτώσεων της αρχιτεκτονικής για την πόλη, την κοινωνία και το περιβάλλον. Της σημασίας της διαμόρφωσης του χώρου στη ζωή μας, του νοήματος που είναι ικανή να φέρει. Υπό αυτό το πρίσμα, ίσως και να αφορά λιγότερο το εκάστοτε υπό κριτική έργο και περισσότερο μελλοντικά έργα που έπονται αυτού. Το έλλειμα ενός ουσιαστικού κριτικού διαλόγου, που οδηγεί στην απαξίωση εν τέλει του ρόλου της αρχιτεκτονικής και μας αφήνει έκθετους στις εντυπώσεις των “αντιδράσεων” στις δημοσιεύσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι κρίσιμο να καλυφθεί.
Οι παραπάνω σκέψεις συνδέονται έμμεσα τόσο με την αποτίμηση από την συντακτική μας ομάδα των αξιολογότερων δημοσιευμένων έργων του περιοδικού μας το 2025, όσο και με την τιμητική εκδήλωση “Νίκος Κτενάς – Τοπολογίες” που θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα Φάρος του ΚΠΙΣΝ στις 12 Δεκεμβρίου. Έτσι, στο παρόν τεύχος, στην ενότητα “Best of” διακρίναμε έργα που πιστεύουμε ότι, μεταξύ των ήδη υλοποιημένων του τρέχοντος έτους, αποτελούν αφορμή για κριτική σκέψη προκαλώντας αισιόδοξο ενδιαφέρον για την πορεία της σύγχρονης ελληνικής, αλλά και της κυπριακής αρχιτεκτονικής.
Το 2025 ολοκληρώνεται με την εκδήλωση για το έργο του πρόωρα χαμένου σημαντικού αρχιτέκτονα Νίκου Κτενά, με εισηγήσεις προσκεκλημένων ομιλητών που θα επιχειρήσουν να αναδείξουν τις ιδιαίτερες ποιότητες και αξίες του. Η εκδήλωση θα συνοδεύεται από την ομώνυμη έκδοση, που ελπίζουμε να συμβάλει στην αποτίμηση της σημασίας του έργου του για την αρχιτεκτονική, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς.

Αριάδνη Βοζάνη